Luchtdichtheid bij houten constructies: praktijktips en resultaten onderzoek

• 08-12-2017


• Joris Bracke


• 0 Comments

• Blogposts
  Algemeen
  

Een luchtdicht gebouw met blowerdoormeting is energiezuiniger en kan heel wat E-peilpunten opleveren. Zowel bij nieuwbouw als renovatie is luchtdichtheid naar voor te schuiven als aandachtspunt in het bouwproces. Anderzijds kan dit alleen als er vanaf de voorontwerpfase rekening mee gehouden wordt.

In Vlaanderen worden steeds vaker woningen in hout gerealiseerd. Of uitbreidingen worden steeds vaker (deels) uitgevoerd in houten constructies. De luchtdichtheid speelt hierin een belangrijke rol, want ze is immers een goede maat voor de waterdichtheid van een constructie. Door luchtdicht te bouwen spelen we in op:

• Energieverbruik (efficiëntie van het ventilatiesysteem, voorkomen van warmteverlies door kieren en spleten, winst op het E-peil in EPB, enz.)
• Voorkomen condensatie (vooral bij houten constructies)
• Waterdichtheid gebouwschil
• Geluidsisolatie
• Enz

Aangezien de luchtdichtheid onmogelijk te voorspellen is en bijgevolg koffiedik kijken is tot de uiteindelijke blowerdoormeting wordt uitgevoerd, is een goede luchtdichtheid alleen haalbaar door een combinatie van maatregelen en aandacht bij uitvoering.

In de praktijk wordt aangenomen dat folies aan de ramen en aandacht tijdens het bouwproces voor aansluitingen ter hoogte van ramen en deuren voldoende zijn om een goede luchtdichtheid te bekomen. Ramen zijn een bijzonder gevoelig punt en daarom gaan we dieper in op de belangrijkste aandachtspunten en waarop te letten bij de voorbereiding en uitvoering bij (ingrijpende) verbouwingen en nieuwbouw (deels) bestaand uit lichte constructies in hout.

Vochttransport in een woning

In woningen wordt altijd vocht gecreëerd door de vochtige lucht die de bewoners uitademen, koken, wassen ... Warme lucht kan meer vocht bevatten dan koude lucht. Daarom dat een raam waar je op blaast “aanwasemt”. De lucht die je uitblaast is warm en bevat veel vocht en als deze lucht het glasvlak raakt koelt de lucht af en kan deze niet meer zoveel vocht bevatten. Het vocht condenseert dus en vormt allemaal kleine waterdruppeltjes op het glasvlak.

Luchtlagen die met elkaar in contact komen gaan ook altijd een evenwicht proberen zoeken in hun vochtgehalte. Dit is vooral een probleem in de winter:

• In de winter is het buiten koud en binnen warm. De lucht binnen kan dus veel vochtiger zijn dan de lucht buiten.
• Overal waar de lucht van binnen in aanraking komt met de lucht van buiten ga je een transport krijgen van vocht van binnen naar buiten.
• Als er zo’n transport plaats vindt gaat het vocht op een bepaalt moment condenseren, net zoals het raam “aanwasemt”, en als het vocht condenseert in een stuk hout, isolatie, ... kan je op termijn schimmelvorming krijgen.

Luchtdichtheid versus waterdichtheid

Een bouwknoop of aansluiting van verschillende materialen luchtdicht maken is op zich niet voldoende. Wanneer gebouwd wordt met vochtgevoelige materialen (hout), dan is het belang van waterdichtheid vanzelfsprekend.

Onderzoek toont aan dat een verbeterde luchtdichtheid ook een rol speelt in de waterdichtheid: door luchtlekken te verminderen wordt ook condensatie op koude oppervlakken beperkt. Anderzijds kan een slechte plaatsing van de luchtdichte maatregelen leiden tot een ophoping van vocht, schimmel en schade.

Luchtdichtheid heeft ook een invloed op de waterinfiltratie door slagregen, wat vaak onderschat wordt.

De winddichting speelt bij lichte constructies een rol in het belang van luchtdichtheid. Hoe dampdichter de winddichting is, hoe strenger de eisen aan de luchtdichtheid van binnenuit zijn. Om ophoping van vocht te voorkomen, wordt aangeraden de buitenzijde zo dampopen mogelijk uit te voeren en de binnenzijde zo dampdicht mogelijk. Zie figuur hieronder uit (2).

We willen inwendige condensatie in lichte, houten structuren voorkomen door warme, vochtige lucht (damp) uit de constructie te houden. Daarom bouwen we zo luchtdicht en dampdicht mogelijk.

Een belangrijk aandachtspunt bij de uitvoering is dat de keuze voor luchtdichte materialen geen garantie biedt voor een luchtdichte uitvoering. Luchtdichtheid is steeds een kwestie van de combinatie van luchtdichte materialen in combinatie met luchtdichte plaatsing of afkleving.

Do’s en don’ts algemeen

Bij de keuze van het luchtscherm, is steeds van belang te kijken naar de gewenste functie (luchtdicht, dampdicht, ...). De technische fiche van het scherm geeft de informatie over de eigenschappen en kan leiden tot een goede keuze.

Bij gebruik van OSB wordt geadviseerd om de meest luchtdichte laag aan de binnenzijde te plaatsen om inwendige condensatie in houtconstructies te vermijden.

Het is steeds opletten om de meest luchtdichte laag niet te laten samenvallen met het regenscherm. Zo wordt voorkomen dat lekken in de luchtdichte laag niet leiden tot waterinfiltratie.

Het type gespoten luchtdichtheidsfolie kan interessant zijn en goede resultaten opleveren voor onbereikbare plaatsen of onverwarmde ruimtes die niet gepleisterd worden.

Een tussentijse blowerdoormeting (na wind- en waterdicht) kan soms al problemen aanduiden zodat de luchtdichtheid tijdens de uitvoering gecorrigeerd kan worden.

Specifieke materialen en hun aandachtspunten bij ramen

• Een vast raam presteert beter dan opengaand schrijnwerk.
• Deuren hebben vaak lekken t.p.v. de dorpel, valdorpel, enz.
• Verder is de positie van het raam van invloed op de lucht- en waterdichtheid (inbouw gelijk met de gevel is minder eenvoudig luchtdicht te maken en gevoelig voor latere veroudering van de afdichtingsmaterialen).
• T.p.v. de hoeken in 3D treedt de meeste belasting op: overgang van de regendichting naar het raamkader.
• Een keuze voor kwalitatieve materialen die niet onderhevig zijn aan veroudering zijn essentieel.
• Door uitdrukkelijk de instructies van de fabrikant te volgen kunnen lekken (initieel en door veroudering) vermeden worden.
• Luchtdichtingsmaterialen zijn alleen te verwerken in een droge omgeving (verkleving).
• Controle na plaatsing en voor de afwerking kan lekken vermijden.

• Kies voor een type dat kleine bewegingen van het raam (zeker bij houten profielen en kunststof o.i.v. winddruk) kan opvangen.
• Lichte voorbevochtiging komt de kleefkracht ten goede.
• Let op de breedte van de voeg en dat deze volledig gevuld is, vooral t.p.v. hoeken bovenaan (schuim zakt door eigengewicht).
• PUR-schuim werkt het beste als het raamkader met multiplex kader wordt bevestigd i.p.v. raamankers.
• Het schuim nooit tot tegen het buitenspouwblad laten komen: PUR is niet waterdicht, er kunnen kanaaltjes ontstaan waar water doorheen kan sijpelen.
• Een slag (het naar achteren plaatsen van het raam en dus niet gelijk met het gevelvlak) voorzien is altijd aan te raden voor de water- en luchtdichtheid.
• Afstandsschroeven om het multiplexkader te bevestigen i.p.v. stelblokjes zorgt voor eenvoudigere dichting met PUR-schuim.

Dit is een schuim dat geïmpregneerd wordt om luchtdicht te zijn (bv. PU of open cel-materialen). Het materiaal zwelt en krimpt als vochtig wordt.

• De werking hangt af van de compressie van het schuimmateriaal.
• Het is steeds continu plaatsen per zijde, zonder onderbreking op de rechte stukken.
• Nooit laten doorlopen in de hoeken, want er ontstaan dan altijd lekken.
• Een zwelband kan helpen de luchtdichtheid (maar dient vooral voor de waterdichting) te verbeteren, maar is op zich geen garantie voor een luchtdichte aansluiting. Experimenteel onderzoek toont aan dat door het uitzetten en krimpen bij drogen en bevochtigen de zwelband telkens anders vervormt. Hierdoor kunnen er in de hoeken openingen ontstaan waarlangs water kan infiltreren.

• Er dient op voorhand goed nagedacht te worden over de plaats van de folie (binnen of buitenzijde, voorkant of zijkant raam of kader).
• De kleefkracht is af te wegen op basis van de ondergronden en type afwerking.
• Hoeken zijn een belangrijk aandachtspunt: vooral in de hoeken onderaan.
• Overlappingen zijn te vermijden.
• Vermijd door de folie lopende bevestigingen of doorboringen.
• Een zelfklevende laag kan onvoldoende zijn, dus voorzie bijkomende verkleving, vooral bij onregelmatigheden van de ondergrond.
• Controleer de plaatsing op scheuren of snedes of accidentele doorboringen. Schroeven hebben een grote invloed als het losse of gedeeltelijke doorboringen zijn, terwijl een volledig ingeschroefde schroef verwaarloosbaar is.
• Een multiplexkader gecombineerd met luchtdichtheidsfolie en aftaping op de kopse zijde (!) van het kader scoort merkbaar beter dan raamankers.
• Bij het verkleven op de voorzijde van het raamprofiel wordt in stroken gewerkt, bij verkleving op zijkant van het profiel beter doorlopend.
• Selecteer folies die aan testmethodes onderworpen werden. Kijk daarbij vooral naar de geteste winddruk, want deze kan verkleving van naden (vb.) opheffen.

We beschouwen een tape als drager van speciaal vlies van polypropyleen en afdekpapier is gesiliconiseerd papier.

Experimenteel onderzoek leert dat een goed aangebrachte (volgens de voorschriften fabrikant) en specifiek voor luchtdichting ontwikkelde tape een geheel of constructie zeer goed luchtdicht kan maken.

• Beperk de te dichten voeg in breedte en afmeting.
• Let op de ondergrond en kies de juiste tape voor de te af te dichten materialen.

Figuur uit (1): afkleving met tape aan de buitenkant van het raamkader

Ramen worden vaker uitgevoerd met een multiplex kader welke op voorhand kan worden gemonteerd. Dit vereenvoudigt de plaatsing en de aansluitingen rond het venster. Experimenteel onderzoek wijst uit dat dit een volwaardig alternatief is voor folies en tapes.

Samengevat

• Waterdichtheid is even belangrijk als luchtdichtheid (omdat de prestaties van luchtdichtingsmaterialen vaak onderhevig zijn aan vocht).
• Als de luchtdichtheid faalt, dan hoogstwaarschijnlijk ook de waterdichtheid.
• Kies steeds een correct en kwalitatief materiaal voor de luchtdichting.
• De instructies van de fabrikant zijn steeds strikt te volgen.
• Onthoud dat verkleving t.p.v. de hoeken essentieel is omdat hier het vaakst fouten of lekken te vinden zijn.
• Raamplaatsing d.m.v. een multiplex kader is geen garantie voor luchtdichtheid (de resultaten uit het experimenteel onderzoek toont een gelijkwaardige luchtdichtheid aan in vergelijking met raamankers), maar een goede afwerking kan helpen om dit geheel luchtdicht te maken.

Extra tips

Kijk in de ontwerpfase / aanbesteding / vroege uitvoering naar mogelijke luchtlekken: doorboringen omwille van een dampkap (nefast voor de metingen), tijdelijke leidingen en wachtbuizen, enz. De grovere uitvoeringsfouten kunnen zo voor de afwerkingsfase nog opgelost worden.

Voorzie een goede ventilatiestrategie waarbij infiltratie via kieren en spleten alsook ongecontroleerde ventilatieverliezen vermeden worden. Een goede luchtdichtheid draagt bij aan het voorkomen van tocht en ongewenste debieten die een mechanisch ventilatiesysteem kunnen ontregelen.

Vraag bij een blowerdoormeting die niet voldoet aan de verwachtingen een analyse van de problemen (rooktest, e.a.). Zodoende kunnen bepaalde lekken nog gedicht worden en de meting opnieuw uitgevoerd om dichter bij de verwachte resultaten uit te komen.

Luchtdichtheid (V50 in m³/h of v50 in m³/h.m²) wordt gemeten met de een “blowerdoor”- meting en vereist voor de EPB-aangifte een certificaat. Een normaal gebouw heeft een v50 waarde van 4 m³/h.m² of minder en indien gebouwen een v50 waarde van 1 m³/h.m² of minder hebben spreken we van een zeer goede luchtdichtheid.

Meer info?

(1) Masterproef Experimenteel onderzoek naar lucht- en waterdichtheid van raamaansluitingen in houtskeletbouw, S. Maertens en L. Devos, Universiteit Gent, 2013.

(2) Scriptie Experimenteel onderzoek naar de luchtdichtheid van raamaansluitingen, W. Huyge, Universiteit Gent, 2010.